1-Evler yeniden temizlenir, boya-badana yapılır, bahçeler temizlenir, halı ve kilimler yıkanır.
2-Aile fertlerine imkânlar ölçüsünde bayramlıklar alınır ve giydirilir.
3–21 Mart’tan iki hafta önce semeni ekilir ve yetiştirilir.
4-Yeddi-Levin denilen en az yeddi çeşitten oluşan çerez ve meyve alınır.
5-Fakir ve yoksullara yardım edilir ve giydirilir.
6-Küs olanlar barıştırılır.
7-Hasta ziyaretlerine gidilir.
8-Baca baca yapılır.( Ateş yakılıp üzerinden atlanılır.)
9-Kapılarda kulak asılır.
10-Yumurtalar kırmızıya boyanır ve tokuşturulur.
11-Bacalardan şal sallanır. (Kapılara şal atılır)
12-Çeşitli eğlenceler düzenlenilir.
13-Kabir üstüne çıkılır.
13-Nevruzda Nişanlı kıza nevruz hediyesi götürülür.
14-Nevruzda küfür edilmez
15-Nevruzda eşe, dosta şefkat gösterilir.
16-Nevruzda tatlı dağıtılır.
17-Nevruz günü başkası hakkında konuşulmaz.
18-Nevruz günü kavga edilmez.
19-Nevruzda korkak insanların gizlice üzerlerine su dökerler.
20-Nevruz günü düşmanlıklar sona erdirilir.Ahir Çerşembe:
21 Marttan önceki salıyı çarşambaya bağlayan geceye ahır “Ahir Çerşembe” yılın ahir tek günü denilir. Bu gecede evlerin bahçelerinde köy ve mahalle meydanlarında öbek öbek ateşler yakılır. Bahçelerin temizliği için toplanan çöp ve kuru otlar yakılıp ateşe verilir. Yeddi Levin:
Yeddi-Levin yeddi çeşit demektir. Nevruz Bayramının en önemli etkinliklerinden biridir. Yeddi-Levin en az yedi çeşit meyve veya çerezi bir araya getirip karıştırmaktır. Aile reisi maddi durumu ölçüsünde çerez ve meyveleri alır. Akşam yemekten sonra büyükçe bir sofraya konulur, karıştırılır ve pay edilir. Çerezlerin içinde ceviz, fındık, fıstık, kuru üzüm, incir, akide şekerler ve lokum çeşitleri muhakkak bulunur. Aile fertleri arasında paylar ayrılırken ailenin gurbette ve askerlikte olanları için hatta hamile olanların bebekleri için de ayrılır. Ailenin bireyleri bayram dolayısı ile anne-baba evinde toplanır ve paylarını alırlar. Ancak, uzakta olanların payları saklanır. Ne zaman gelirlerse o zaman kendilerine sunulur. Kulak Asmak/Gapı Pusmak/Niyet Tutmak:
Yeddi Levin gecesi aynı zamanda kapıların dinlendiği gecedir. Buna halk arasında “gapı pusmak” veya “kulak asmak” denilir. Bu iş yapılırken bir niyet tutulur ve yakın komşuların evi gizlice dinlenilir. Evde konuşulanlar eğer olumlu sözler ise tuttukları niyetlerinin yerine geleceğine inanılır. Yeddi-Levin yapıldığı akşamlar özellikle çok olumlu sözler ve güzel konuşmalar yapılamasına dikkat edilir. Subaşı Etkinlikleri:
1-Suya İğne Salmak: Genellikle aynı yaşta olan genç kızlar bir araya gelerek solu dolu bir leğenin içine deliklerine pamuk geçirilmiş iki dikiş iğnesi bırakılır, su karıştırılarak dalgalandırılır. Ayrı köşelere bırakılmış iğneler birbirlerine yanaşırsa tutulan niyette evlilik olacaktır anlamına gelir. Bu durum oraya toplanan bütün kızlar için ayrı ayrı niyet tutularak yapılır.
2-Suya Yüzük Salmak: Su dolu olan kap içine kime ait oldukları belli olan yüzükler atılır. Bu yüzükler görevlendirilen biri tarafından sudan çıkarılırken bir taraftan da maniler okunur. Her maninin kendisine özgü bir manası mevcuttur. Sudan çıkarılan yüzük sahibini temsil eder. O anda okunan mani de o kişiye ait sırları ele vereceğinden yapılan etkinlik daha çekici, zevkli ve eğlenceli bir ortam meydana getirir.Bacadan Şal Sallamak/Kapıya Mendil Atmak:
Eskiden köy evlerinin üzerlerinde bir baca bulunurdu. Bu baca evin havalanmasına yardımcı olmak için yapılırdı. Fakat bu bacanın gelenekte ayrı bir yeri ve görevi şal sarkıtılan yer olmasıdır. Çarşamba gecesinden sonra komşulardan bazıları gizlice evin damına çıkar ve görünmeden renkli şalını bacadan içeriye sarkıtırdı. Bunun anlamı bayramlığımı istiyorumdur. Ev sahibinin şalın kime ait olduğuna bakmazsızın içine bayramlık koyar ve şalı bağlayıp sahibine iade ederdi. Yakın komşular bazen şalların kime ait olduklarını bildikleri için verilecek bayramlıklara daha çok özen gösterilirdi. Şalın ucuna bağlanan hediyeler yeddi-Levin yanında önceden evin genç kızları tarafından hazırlanan güllü çoraplar, kenarı işlenmiş ipek mendiller ve kırmızı yumurtalardır. Bu gelenek şimdi şu şekilde sürdürülür. Kapların önüne mendil atılıp kapı vurulur veya zile basılır. Ancak kapı açıldığında sadece kapının önünde mendil gözükür. Çünkü mendili bırakan gizlenmektedir. Baca Baca
Bu akşam her yerde ateş yakılır ve yakılan ateşin üzerinden yaşlı, çoluk-çocuk herkes atlar. Yakılan ateşin alevleri arasından gençler atlarken de maharetlerini sergilerler. Alevlerin arasından atlanırken yine niyetler tutulur. Bu atlamayla hastalıkların kaybolacağına, dertten beladan temizleneceğine inanılır. Ateş üzerinden atlanırken şu mani söylenilir.
Ağrım uğrum tökülsün,
Oda tüşüp kül olsun,
Yansın alev saçılsın,
Menim bahtım açılsın.Semeni Yetiştirmek:
Semeni al meni
Her yazda sen yada
Sal meni…
İlde göyerderem seni,
Semeni, sazana gelmişem,
Uzana uzana gelmişem.
Yöre halkının geçmişten gelen bir geleneği de semeni yetiştirmektir. Ağpirçeylerin dediklerine göre yaz arzusu, bereket nişanesi yetiştirilen semenidir. “Çölün şahta, boranına”, “toprağın kış uykusuna”, “insanın yaz arzusuna” karşılık olarak sinilerde semeni göyertilir . Nevruza üç hafta kala semeni hazırlanır. Semeni yeşil yeşil göğerdikçe insanların da niyet ve arzuları gerçekleşir.
Semeni yetiştikten sonra kızlar bir araya gelerek suyunu çıkarır, ezer ve helvası pişirilir. Bu işi eğlence ortamında yaparlar, söyleyip oynarlar. Semeni ocakta pişerken kızlarda kendi aralarında eğlenirler. Kabirüstü Ziyaretleri:
Yörede 21 Nevruz Bayramı haftasında köylerde Tek (Salı) günü, şehir merkezinde Cüme Akşamı (Perşembe) günü kabir üstüne çıkılır. Kabir ziyaretlerine topluca gidilir. Mezarlar onarılır. Kuran-ı Kerim’den ayetler okutulur. Çeşitli ihsanlar verilir.KOSA KOSA
Nevruz bayramında yapılan en güzel oyunlardan biridir. Gençler ve özellikle çocuklar tarafından çok sevilir. Kosa oyununda kosa olacak kişiye ceketi ters giydirilir veya varsa bir kürk ters giydirilir. Başına deriden bir papak geçirilir. Yüzü-gözü unlanır. Boynuna zingorov (çan) takılır. Göbekli olsun diye karnına elbisesinin atından yastık bağlanır. Eline bir çömçe verilir. Kapı kapı gezdirilir, çoluk-çocukları eğlendirir ve pay toplarlar. Kosanı gezdirenler maniler söylerler.
Ay kosa-kosa gelsene,
Gelip selam versene,
Çömçeni doldursan,
Kosanı yola salsana.Nevruz'un Çeşitli Türk Topluluklarındaki Karşılıkları:
• Azerbaycan; Ergenekon, Bozkurt Bayramı
• Başkurt Türkleri; Ekin Bayramı
• Doğu Türkistan; Yeni Gün, Baş Bahar
• Gagavuzlar; İlkyaz
• Hakas Türkleri; Cılsırtı, Ulu Kün
• Karaçay-Malkar Türkleri; Gollu, Gutan, Saban Toy, Tegri, Toy
• Kazak Türkleri; Ulus Günü
• Kazan Türkleri ve Karakalpaklar; Ergenekon Bayramı
• Türkmenler; Teze Yıl
• Uygur Türkleri; Yeni Gün
NEVRUZUNUZ KUTLU OLSUN
Ziya Zakir ACAR
Eğitimci-Araştırmacı-Yazar
2-Aile fertlerine imkânlar ölçüsünde bayramlıklar alınır ve giydirilir.
3–21 Mart’tan iki hafta önce semeni ekilir ve yetiştirilir.
4-Yeddi-Levin denilen en az yeddi çeşitten oluşan çerez ve meyve alınır.
5-Fakir ve yoksullara yardım edilir ve giydirilir.
6-Küs olanlar barıştırılır.
7-Hasta ziyaretlerine gidilir.
8-Baca baca yapılır.( Ateş yakılıp üzerinden atlanılır.)
9-Kapılarda kulak asılır.
10-Yumurtalar kırmızıya boyanır ve tokuşturulur.
11-Bacalardan şal sallanır. (Kapılara şal atılır)
12-Çeşitli eğlenceler düzenlenilir.
13-Kabir üstüne çıkılır.
13-Nevruzda Nişanlı kıza nevruz hediyesi götürülür.
14-Nevruzda küfür edilmez
15-Nevruzda eşe, dosta şefkat gösterilir.
16-Nevruzda tatlı dağıtılır.
17-Nevruz günü başkası hakkında konuşulmaz.
18-Nevruz günü kavga edilmez.
19-Nevruzda korkak insanların gizlice üzerlerine su dökerler.
20-Nevruz günü düşmanlıklar sona erdirilir.Ahir Çerşembe:
21 Marttan önceki salıyı çarşambaya bağlayan geceye ahır “Ahir Çerşembe” yılın ahir tek günü denilir. Bu gecede evlerin bahçelerinde köy ve mahalle meydanlarında öbek öbek ateşler yakılır. Bahçelerin temizliği için toplanan çöp ve kuru otlar yakılıp ateşe verilir. Yeddi Levin:
Yeddi-Levin yeddi çeşit demektir. Nevruz Bayramının en önemli etkinliklerinden biridir. Yeddi-Levin en az yedi çeşit meyve veya çerezi bir araya getirip karıştırmaktır. Aile reisi maddi durumu ölçüsünde çerez ve meyveleri alır. Akşam yemekten sonra büyükçe bir sofraya konulur, karıştırılır ve pay edilir. Çerezlerin içinde ceviz, fındık, fıstık, kuru üzüm, incir, akide şekerler ve lokum çeşitleri muhakkak bulunur. Aile fertleri arasında paylar ayrılırken ailenin gurbette ve askerlikte olanları için hatta hamile olanların bebekleri için de ayrılır. Ailenin bireyleri bayram dolayısı ile anne-baba evinde toplanır ve paylarını alırlar. Ancak, uzakta olanların payları saklanır. Ne zaman gelirlerse o zaman kendilerine sunulur. Kulak Asmak/Gapı Pusmak/Niyet Tutmak:
Yeddi Levin gecesi aynı zamanda kapıların dinlendiği gecedir. Buna halk arasında “gapı pusmak” veya “kulak asmak” denilir. Bu iş yapılırken bir niyet tutulur ve yakın komşuların evi gizlice dinlenilir. Evde konuşulanlar eğer olumlu sözler ise tuttukları niyetlerinin yerine geleceğine inanılır. Yeddi-Levin yapıldığı akşamlar özellikle çok olumlu sözler ve güzel konuşmalar yapılamasına dikkat edilir. Subaşı Etkinlikleri:
1-Suya İğne Salmak: Genellikle aynı yaşta olan genç kızlar bir araya gelerek solu dolu bir leğenin içine deliklerine pamuk geçirilmiş iki dikiş iğnesi bırakılır, su karıştırılarak dalgalandırılır. Ayrı köşelere bırakılmış iğneler birbirlerine yanaşırsa tutulan niyette evlilik olacaktır anlamına gelir. Bu durum oraya toplanan bütün kızlar için ayrı ayrı niyet tutularak yapılır.
2-Suya Yüzük Salmak: Su dolu olan kap içine kime ait oldukları belli olan yüzükler atılır. Bu yüzükler görevlendirilen biri tarafından sudan çıkarılırken bir taraftan da maniler okunur. Her maninin kendisine özgü bir manası mevcuttur. Sudan çıkarılan yüzük sahibini temsil eder. O anda okunan mani de o kişiye ait sırları ele vereceğinden yapılan etkinlik daha çekici, zevkli ve eğlenceli bir ortam meydana getirir.Bacadan Şal Sallamak/Kapıya Mendil Atmak:
Eskiden köy evlerinin üzerlerinde bir baca bulunurdu. Bu baca evin havalanmasına yardımcı olmak için yapılırdı. Fakat bu bacanın gelenekte ayrı bir yeri ve görevi şal sarkıtılan yer olmasıdır. Çarşamba gecesinden sonra komşulardan bazıları gizlice evin damına çıkar ve görünmeden renkli şalını bacadan içeriye sarkıtırdı. Bunun anlamı bayramlığımı istiyorumdur. Ev sahibinin şalın kime ait olduğuna bakmazsızın içine bayramlık koyar ve şalı bağlayıp sahibine iade ederdi. Yakın komşular bazen şalların kime ait olduklarını bildikleri için verilecek bayramlıklara daha çok özen gösterilirdi. Şalın ucuna bağlanan hediyeler yeddi-Levin yanında önceden evin genç kızları tarafından hazırlanan güllü çoraplar, kenarı işlenmiş ipek mendiller ve kırmızı yumurtalardır. Bu gelenek şimdi şu şekilde sürdürülür. Kapların önüne mendil atılıp kapı vurulur veya zile basılır. Ancak kapı açıldığında sadece kapının önünde mendil gözükür. Çünkü mendili bırakan gizlenmektedir. Baca Baca
Bu akşam her yerde ateş yakılır ve yakılan ateşin üzerinden yaşlı, çoluk-çocuk herkes atlar. Yakılan ateşin alevleri arasından gençler atlarken de maharetlerini sergilerler. Alevlerin arasından atlanırken yine niyetler tutulur. Bu atlamayla hastalıkların kaybolacağına, dertten beladan temizleneceğine inanılır. Ateş üzerinden atlanırken şu mani söylenilir.
Ağrım uğrum tökülsün,
Oda tüşüp kül olsun,
Yansın alev saçılsın,
Menim bahtım açılsın.Semeni Yetiştirmek:
Semeni al meni
Her yazda sen yada
Sal meni…
İlde göyerderem seni,
Semeni, sazana gelmişem,
Uzana uzana gelmişem.
Yöre halkının geçmişten gelen bir geleneği de semeni yetiştirmektir. Ağpirçeylerin dediklerine göre yaz arzusu, bereket nişanesi yetiştirilen semenidir. “Çölün şahta, boranına”, “toprağın kış uykusuna”, “insanın yaz arzusuna” karşılık olarak sinilerde semeni göyertilir . Nevruza üç hafta kala semeni hazırlanır. Semeni yeşil yeşil göğerdikçe insanların da niyet ve arzuları gerçekleşir.
Semeni yetiştikten sonra kızlar bir araya gelerek suyunu çıkarır, ezer ve helvası pişirilir. Bu işi eğlence ortamında yaparlar, söyleyip oynarlar. Semeni ocakta pişerken kızlarda kendi aralarında eğlenirler. Kabirüstü Ziyaretleri:
Yörede 21 Nevruz Bayramı haftasında köylerde Tek (Salı) günü, şehir merkezinde Cüme Akşamı (Perşembe) günü kabir üstüne çıkılır. Kabir ziyaretlerine topluca gidilir. Mezarlar onarılır. Kuran-ı Kerim’den ayetler okutulur. Çeşitli ihsanlar verilir.KOSA KOSA
Nevruz bayramında yapılan en güzel oyunlardan biridir. Gençler ve özellikle çocuklar tarafından çok sevilir. Kosa oyununda kosa olacak kişiye ceketi ters giydirilir veya varsa bir kürk ters giydirilir. Başına deriden bir papak geçirilir. Yüzü-gözü unlanır. Boynuna zingorov (çan) takılır. Göbekli olsun diye karnına elbisesinin atından yastık bağlanır. Eline bir çömçe verilir. Kapı kapı gezdirilir, çoluk-çocukları eğlendirir ve pay toplarlar. Kosanı gezdirenler maniler söylerler.
Ay kosa-kosa gelsene,
Gelip selam versene,
Çömçeni doldursan,
Kosanı yola salsana.Nevruz'un Çeşitli Türk Topluluklarındaki Karşılıkları:
• Azerbaycan; Ergenekon, Bozkurt Bayramı
• Başkurt Türkleri; Ekin Bayramı
• Doğu Türkistan; Yeni Gün, Baş Bahar
• Gagavuzlar; İlkyaz
• Hakas Türkleri; Cılsırtı, Ulu Kün
• Karaçay-Malkar Türkleri; Gollu, Gutan, Saban Toy, Tegri, Toy
• Kazak Türkleri; Ulus Günü
• Kazan Türkleri ve Karakalpaklar; Ergenekon Bayramı
• Türkmenler; Teze Yıl
• Uygur Türkleri; Yeni Gün
NEVRUZUNUZ KUTLU OLSUN
Ziya Zakir ACAR
Eğitimci-Araştırmacı-Yazar
