Azerbaycan’ın güneyi (Güney Azerbaycan) günümüzde de İran’ın sınırları içerisinde yer almaktadır. 1828 yılından 20. yüzyılın başlarına kadar Rusya’nın esaretinde kalan Kuzey Azerbaycan ise Marksizm ve Bolşevizm kargaşasından da yararlanarak millî mücadele ile bağımsızlığını ilan etmiş ve 28 Mayıs 1918’de tüm Müslüman toplulukları arasında ve Türk dünyasında ilk laik ve demokratik cumhuriyet olan Azerbaycan Cumhuriyeti kurulmuştur. 
            Mehmet Emin Resulzade’nin liderliğinde kurulan bu cumhuriyet, yaklaşık iki sene yaşayabilmiş ve 27 Nisan 1920’de Rus işgaline maruz kalarak tekrar bağımsızlığını kaybetmiştir. Böylece 20. yüzyılın ilk çeyreğinde gerçekleşen Azerbaycan siyasi muhacereti, özellikle 1920 senesinde ülkenin Ruslar tarafından işgali ile hız kazanmıştır. Yukarıda adı geçen antlaşmalar ise, Azerbaycan siyasi muhaceretinin oluşumunu hazırlayan tarihi sebepler olarak değerlendirilmektedir.
         Her Türk budununda bu öncülerden çokça bulmak mümkün. İşte, bunların birisi de Azerbaycan'ın istiklâli için aklı erdiği günden ölümüne kadar mücadele eden MEHMET EMİN RESÛLZÂDE'dir
         Azerbaycan devlet fikrinin ve istiklal aşkının canlı bir örneği ve sönmez meşalesi olan Mehmed Emin Resulzade, düşmanlarının Azerbaycan millî kurtuluş hareketini baltalamaya çalışmaları karşısında davası uğruna verdiği savaş ve kurduğu Müsavat adlı partisi ile hafızalardan kazınmamıştır. Ayrıca Resulzade, millî bilinci yeni yeni gelişmeye başladığı Azerbaycan-Türk toplumunun önünde bulunmuş, geri zihniyet ve Rusya’ya karşı kalemiyle elli yıla yakın savaşmıştır.
İdeal bir Türk milliyetçisi ve imanlı bir Müslüman olan Resulzade, devlet idaresinde milliyetle dinî inançların ayrı düşünülmesi gerektiğini söylerken bu iki ifadenin soysal hayatta birbirini tamamladığını düşünüyordu. Resulzade, Açık Söz’ün ilk sayısında milliyetçilikle ilgili yazdığı “Tuttuğumuz Yol” isimli makalesinde millî kimlikle ilgili şu şekilde bir açıklama yapmıştır: “Sağlam, metin ve uyanık mefkûreli bir milliyet getirmek istiyorsak şayet mutlaka üç esasa sarılmalıyız:        Türleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak.” Resulzade’nin bu sözleri onun Ziya Gökalp fikriyatına ne kadar bağlı olduğunu göstermektedir.
           İlmî ve kültürel faaliyetleri dışında siyasi yönleriyle de tanıdığımız Resulzade, Azerbaycan’ın Millî Davası’na öncülük ederek bu davasını tüm Türklüğe mal etmiş ve fikriyatının devamlılığını sağlayacak memleketlerde faaliyetlerini sürdürmüştür.
           "28 Mayıs Azerbaycan Türklerinin Milli İstiklal Bayramıdır”. Alın yazısına hüzün, hicran ve şecaatin hâkim olduğu Azerbaycan'ın fırtınalar dolu tarihinde müstesna bir yeri vardır bu günün. 28 Mayıs 1918'de Rus hâkimiyetinin bir asırlık zor gücüyle hüküm sürmesine son veren Azerbaycan Türkleri, Kafkasya 'da kendi bağımsız devletlerini ilan ettiler. Bu zaferin asıl mimarı ise esaretten kurtulan milleti üç renkli bayrağın ışığına toplayan ve istiklal mefkûresinin gönüllerde tutuşmasına muvaffak olan Azerbaycan aydını idi. " 
            Azerbaycan Türklerini üç renkli bayrağın ışığı altında toplayan, istiklal fikrini hayata geçiren en önemli Azerbaycan aydını Mehmet Emin Resulzade, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır.
            28 Mayıs 1918 tarihinde kurulan Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı 23 ay devam etmiş, 1920 yılının 27 Nisan'ı 28 Nisan'a bağlayan gecede Sovyet Kızıl Ordusu Azerbaycan'ı işgal etmiştir. Bu Cumhuriyet, yaklaşık iki yıllık ömrüne rağmen Azerbaycan Türklerine hiçbir şeyin imkânsız olmadığını öğretmiştir. 
           Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının 1920 yılında sona ermesi üzerine Almanya'ya giden Mehmet Emin Resulzade, İkinci Dünya Savaşı'nın sonunda Türkiye'ye gelmiştir. Azerbaycan'ın tarihi, sosyal hayatı ve edebiyatı hakkında yüzlerce makale ve yirmi kadar kitap kaleme alan, fikirleriyle Türk Milliyetçiliğine önemli katkılarda bulunmuş olan Mehmet Emin Resulzade, 6 Mart 1955 tarihinde Ankara'da hayata veda etmiştir.
            Onun mücadelesi Azerbaycanlılara örnek oldu. Bugünkü Azerbaycan'ın temellerinde onun ruh ve fikirleri vardır. Azerbaycan Türkleri onun bayraklaşan sözü etrafında kenetlendiler.  "BİR KERE YÜKSELEN BAYRAK, BİR DAHA YERE İNMEZ!"  İnmedi, inmeyecek de! Hele o bayrak bir Türk budununun bayrağı ise, onu indirmek; sonsuza kadar mümkün değildir. O büyük Türk'ün ruhu şad olsun! 
         Ziya Zakir ACAR
      Iğdır Azerbaycan Dil, Tarih Ve Kültür Birliğini Yaşatma Ve Destekleme Derneği Başkanı