TÜRKİYE İLE AZERBAYCAN ARASINDAKİ TERCİHLİ TİCARET ANLAŞMASI
Türkiye ile Azerbaycan arasında Bakü'de 25 Şubat 2020'de imzalanan “Tercihli Ticaret Anlaşması”nın onaylanmasına 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 2’inci ve 3’üncü maddeleri gereğince karar verilmiş ve 19 Ocak 2021 tarihli Resmi Gazetede yayınlanmıştır. 
İkinci Dünya Savaşı sonrası Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının (GATT) 1947 yılında imzalanması ve 1948 yılında yürürlüğe girmesi ile uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi ve kolaylaştırılması yönündeki ilk önemli adımlar atılmıştır. 1980’li yıllarda ülkelerin daha kolay ikili veya bölgesel ticaret gerçekleştirmeleri yönündeki adımlar hızlandırılmış, ulaşım ve iletişimdeki gelişmelere bağlı olarak düzenlemelerin tek merkezden yönetilmesi için 1 Ocak 1995’te Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) kurulmuştur. DTÖ’nün yürüttüğü faaliyetler zamanla ülkelerin ihtiyaçlarına cevap vermekte yetersiz kalınca, ülkeler ikili ve bölgesel ölçekte tercihli ticaret anlaşmaları yapmaya yönelmişlerdir. Bu gelişmeler, dünya ticaretinde “tercihli ticaret” olgusunun yaygınlaşmasını ve kapsamının genişlemesini sağlayarak günümüzdeki düzenlemelerin gerekçesi olmuştur.
Ülkeler arasında imzalanan Tercihli Ticaret Anlaşmasına göre, ilgili ülkeler menşeli ürünlerde indirimli gümrük vergisi veya hiç gümrük vergisi alınmaması gibi üçüncü ülkeler ile yapılan ticarette olmayan uygulamalar olmaktadır. Bu avantajlı uygulamalar başka ülkelere değil, aralarında tercihli ticaret yapma konusunda anlaşma yapan ülkeler arasında olduğu için buna “tercihli ticaret”, anlaşmaya da “tercihli ticaret anlaşması” denilmektedir. 
Tercihli ticaret anlaşmalarının en çok görülen şekli “serbest ticaret anlaşmaları”dır (STA). STA’larda, gümrük birliğinden farklı olarak, taraf ülkeler kendi aralarındaki gümrük vergilerini kaldırır veya bu vergilerde indirim yapar; ancak üçüncü ülkelere karşı ortak bir gümrük tarifesi uygulamazlar.
Tercihli ticaret anlaşmaları ile kurulan tercihli ticaret sisteminden yalnızca anlaşma ile belirlenen menşe kurallarını ve diğer koşulları karşılayan taraf ülkeler menşeli ürün/ürünler yararlanabilir.
Türkiye ile Azerbaycan arasında imzalanan “tercihli ticaret anlaşması” bir birikimin ürünüdür denilebilir. Şöyle ki; iki ülke arasında 1992 yılında “Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması”, 2007 yılında “Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. 2020 yılında imzalanan “Tercihli Ticaret Anlaşması”, hem geçmişteki bu anlaşmaları hem de iki ülke arasındaki dostluk ve kardeşlik ruhunu, ticaretin artırılması bilincini ve iki ülkenin de kalkınmasına olumlu katkılar olacağı beklentileri dikkate alınarak imzalanmıştır.
Türkiye bu anlaşmayı imzalarken, 12 Eylül 1963 tarihinde “Türkiye Cumhuriyeti İle Avrupa Ekonomik Topluluğu Arasında Ortaklık Tesis Eden Anlaşma”ya  bağlı olarak 1 Ocak 1996 yılından itibaren AB ile girdiği Gümrük Birliği kurallarını da göz önünde bulundurmuştur. 
19 Ocak 2021 tarihli Resmi Gazetedeki Anlaşmanın amaçları şu şekilde özetlenebilir: Her iki ülkenin ekonomik kalkınmalarına olumlu katkı sağlanması, dış ticaretlerinin gelişmesi, belirlenen ürünlerde tarifelerin indirilmesi veya kaldırılması ve tarife dışı engeller ile tarife benzeri engellerin kaldırılması, iki ülke arasında elverişli ve adil rekabet koşulları oluşturulması, ticaretin sürdürülebilir büyümesi için daha öngörülebilir ve güvenli ortamın yaratılması.
İki dost ve kardeş ülke arasında imzalanan bu anlaşmanın en çok katkı yapacağı ve belirtilen amaçlara hizmet edebileceği yer olarak Iğdır ili ön plana çıkmaktadır. Çünkü, Karabağ Zaferi sonrası Nahcivan-Azerbaycan Koridorunun açılacak olması ve Kars-Iğdır-Nahcivan Demiryolunun tamamlanacak olması, Iğdır’ın Azerbaycan ile olan ticaretinde merkezi rol oynama konumunu ortaya çıkarmaktadır. 
Bu çerçevede, Türkiye’nin bugünlerde gündeminde olan “Serbest İhtisas Bölgeleri” oluşturma çalışmalarında Iğdır ilinin de değerlendirilmesi gerekmektedir. Iğdır ilinde kurulacak “Ticaret Serbest Bölgesi”, “Sağlık Serbest Bölgesi”, “Teknoloji Serbest Bölgesi” gibi uygulamalar, bu anlaşmadaki amaçların gerçekleştirilmesine de hizmet edecektir.
Anlaşma kapsamındaki ürünlerin Iğdır ilinde üretilmesi ve ulaşım maliyeti avantajından yararlanılarak Azerbaycan ile ticaret yapılması yatırımcıların dikkate alması gereken hususlardır. Iğdır iline yatırım yapacak yerel ve ulusal işadamlarının sadece güncel durumu değil, gelecekteki tüm Kafkasya, Orta Asya, İran, Rusya ve Uzak Doğu Pazar potansiyelini dikkate alarak planlanma yapmaları gerekmektedir. 
Azerbaycan ile imzalanan ve uygulamaya geçen tercihli ticaret anlaşmasının ilk uygulamalarından birisi 2 Mart 2021 tarihi itibariyle resmi gazetede yayımlanmış ve müracaatlar alınmaya başlanmıştır. “Buna göre, Azerbaycan menşeli chester, parmesan, felemenk ve benzeri peynirler, dil peyniri, sofralık üzüm, erik ve çakal eriği, Trabzon hurması, siyah çay (fermente edilmiş) ve kısmen fermente edilmiş çay, bitkisel katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları, beyaz şeker, diğer çikolatalar, hıyarlar ve kornişonlar, kabuğu soyulmuş domatesler, reçeller, jöleler, marmelatlar, meyve veya sert kabuklu meyve püresi, meyve veya sert kabuklu meyve pastlarının bazı alt kategorilerinde ve bazı elma sularının gümrük vergisiz ithalatında, çeşitli miktarlarda tarife kontenjanları açılmıştır”. 
Iğdır ilinde konuyla ilgilenen firmaların 2 Marttan itibaren 15 iş günü içerisinde Ticaret Bakanlığına başvurması gerekmektedir. Hazırlığı olmayanların da bundan sonraki ürünlere yönelik uygulamaları takip etmeleri kendiler için ticari avantaj sağlayacaktır. 

 

Tweet