Dünya sağlık Örgütü’ne göre sağlık,  “sadece sakatlığın ve hastalığın olmaması değil, bireylerin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halinde olmasıdır” şeklinde tarif etmektedir. İnsanların en büyük hazinesi olan sağlığın elde edilmesi korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla, sağlıkla ilgili mal ve hizmet üreten bütün kurum ve kuruluşların oluşturduğu yapı genel olarak sağlık sektörüdür. Bu sektör tarafından sağlık odaklı gerçekleştirilen tüm faaliyetler ise sağlık hizmetleri olarak tanımlanmaktadır. Dünyanın küresel hale gelmesiyle birlikte uluslararası alanda da sağlık alışverişleri gündeme gelmiştir. Bu alanda son yıllarda öne çıkan konulardan birisi de sağlık turizmidir. Son yıllarda Turizm faaliyetleri içerisinde Sağlık Turizminin önemi gittikçe artmıştır. Sağlık Turizminde öne çıkan ülkeler sıralamasında Türkiye ilk 5 ülke içerisinde yer almaktadır. Bir ülkede sağlık hizmetlerinin özellikle yurt dışından insanlar tarafından talep edilmesinin temel sebepleri olarak, uygun fiyat, kaliteli hizmet, kolay ulaşım ve ilgili ülkeden genel memnuniyet gibi sebepler sayılabilir. Türkiye turizm sektörü açısından da dünyada altıncı sırada bir ülke olması sebebiyle geleceğe yönelik çabalarından birisi sağlık turizminin daha da etkinleştirilmesi yönündedir. Türkiye’de sunulan sağlık hizmetlerine olan yurt dışı talep her ülkeden olabilir. Ancak geleceğe yönelik sürdürülebilir bir sağlık turizminin devamlılığı için başta Türk dünyası olmak üzere komşu ülkelere yönelik olarak bir altyapı oluşturulması yararlı olacaktır.

Bu çerçevede, Atatürk Üniversitesi öğretim elemanları Kerem Karabulut, Enzel Özgenç Osmanoğlu ve Ayşenur Demir tarafından 2019 yılında Erzurum’daki sağlık kuruluşlarından sağlık hizmeti talep eden Nahcivan’lı 300 hasta ile yapılan anket çalışması yoluyla sahadan elde edilen verilerin özet bilgileri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Erzurum’a sağlık hizmeti almak için bireylerin yaklaşık yüzde 34’ü ilk kez, yüzde 37’si 2-4 kez ve yüzde 30’u ise 5 kez ve daha fazla gelmiştir. Yaklaşık yüzde 67’sinin birden fazla kez Erzurum’daki sağlık hizmetlerini talep etmek için kentte gelmiş olması önemli bir potansiyel olarak düşünülmelidir. Çünkü, Nahcivan’ın yaklaşık 450 bin nüfusu bulunmaktadır. Bu nüfus Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan çoğu ilin nüfusundan daha büyüktür. Eğer bu talep potansiyeli etkili yöntemlerle değerlendirilebilirse bölgesel sağlık turizmi açısından önemli bir potansiyel ortaya çıkacaktır. Ayrıca bu potansiyeli sadece Nahcivan özelinde de düşünmemek gerekir. 11 milyonluk Azerbaycan, Tüm Türk Dünyası, İran, Gürcistan ve uzun dönemde Ermenistan potansiyeli ile birlikte değerlendirilmelidir.

Gelen hastaların yüzde 25’i ise Erzurum’daki sağlık hizmetlerinin fiyatını ucuz bulmaktadır. Bu oranın düşük olduğu söylenebilir. Bunun temel gerekçesi, yabancı uyruklu hastalardan yaklaşık ülke vatandaşlarından alınan ücretin yaklaşık 3 katı bir ücret alınmasıdır. Bu durumun bir buçuk kat gibi bir fiyatla sunulması şekline dönüştürülmesi durumunda sağlık hizmeti talep eden yurtdışı hasta sayısının artacağını söylemek mümkündür.

Nahcivan’dan gelen hastaların yüzde 47’si Erzurum’daki sağlık hizmetlerini ülkelerine yakın olması nedeniyle,  yüzde 48’i de kültür ve dil yakınlığı nedeniyle tercih etmektedir. Bu durum sağlık turizmine yönelik olarak komşu ülkeler ve Türk dünyasına yönelik yatırımların önceliklendirilmesi düşüncesini desteklemektedir.

Nahcivan’daki gelir düzeyi yükseldikçe Erzurum’daki sağlık hizmetlerine olan talep de artmaktadır. Gelen hastaların yaklaşık üçte biri acil durum ve kazalara bağlı olarak Erzurum’a gelmektedir. Yüzde 51’i de ayakta tedavi hizmeti almaktadır. Hastaların yüzde 39’u ise özel ödeme yapmaktadır. Kadın ve erkek hasta sayısı ise yaklaşık yarı yarıyadır.

Elde edilen bu sonuçlar ve görüşülen hastaların anlattıklarına göre şu uygulamaların yapılması sağlık sektörü ve turizmi açısından yararlı olabilecektir. 

Karabağ Zaferi sonrası Zengezur Koridoru üzerinden açılması düşünülen Nahcivan-Azerbaycan demiryolu ağı ve açılması planlanan Kars-Iğdır-Nahcivan demiryolu projesinin iki ülke sosyo-ekonomik ilişkilerini geliştireceği bilinmektedir. Bu nedenle, Doğu Anadolu Bölgesinin coğrafya, iklim ve yakınlık açısından Iğdır ilinde Sağlık Serbest Bölgesinin kurulması hem iki ülke ilişkilerini geliştirecek hem de uzun dönemde bölgenin diğer ülkelerinden Türkiye’deki sağlık hizmetlerine olan talebi artırarak, bölgesel ve ulusal ekonomiye olumlu katkı yapacaktır.

Türkiye’ye bölge ülkelerinden daha fazla hasta gelmesini sağlamak için karşı ülkeler ile ortak sağlık sigortası sistemleri geliştirilebilir. Böylece hem sağlık turizmine katkı olur hem de diğer sosyo-ekonomik ilişkilerin gelişmesi sağlanmış olur.  

Gelen hastalar yakınlık, dil ve kültür birliğini önemli buldukları için Nahcivan, Azerbaycan ve diğer komşu ülkelerde bölgedeki sağlık hizmetlerinin kalitesini tanıtıcı çalışmalar yapılmalıdır.

Zengezur koridoru ve Kars-Iğdır-Nahcivan Demiryolu açılması ve Karabağ’da da istikrar sağlanması durumunda Türkiye-Ermenistan sınır kapılarının açılması da gündeme gelecektir. Bu nedenle uzun dönemli bir planlama ile Iğdır ilinde kurulacak olan Sağlık Serbest Bölgesinde sunulacak sağlık hizmetlerinde Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, Azerbaycan, İran ve Ermenistan’daki yaklaşık 2,5 milyonluk nüfus dikkate alınmalıdır.

Sonuç itibarıyla, sağlık insanlığın varoluşundan bu yana hayatın en önemli değeri olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman’ın “yeryüzünde muteber bir nesne yok devlet gibi, olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi”  sözü gereği sağlık alanındaki gelişmeler hem insan yaşamını anlamlaştırmakta hem de ekonomik getiri sağlamaktadır. Bu nedenle, Türkiye’nin uluslararası, ulusal ve bölgesel düzeyde bu alanda yatırımlarını artırması,  öncü ülke olmasını sağlayacak önemli adımlardan biri olacaktır.