Emir Şıktaş
Iğdır’da yaşayan halk, Karakoyunlular - Akkoyunlular devletlerinde Iğdır’ı mesken edinen, hatta Anadolu’da Amasya, Gaziantep, Antalya, Tokat, Konya, Erzurum, Kars, Ağrı, Ardahan, Sivas, Van vd. birçok şehre yerleşen Türkler, yerleşim yerlerini, yani yaşamaya başladıkları bahçeli hayatlarını kurarken kültürlerini de burada yaşatmayı ihmal etmemişler. Karakeçililer, Yörükler, Muhacirler, Küresinli adlarıyla anılanlar Anadolu'da var olan Türk halkına mensup gruplardandır.
 

Tek katlı, büyük balkonlu, genelde güneye bakan, demir pencereli, işlemeli tahta ev kapıları, zenginlerin tuğladan, ekonomik gücü az olanların ise saman karıştırılmış çamurdan kalıpla dörtken şeklinde döktürdükleri kerpiçler ile tahmini yarım metre kadar eni olan ev duvarları ördürerek kurdukları evlerin yanı sıra yaklaşık üç metre kadar hayat duvarları ördürülmüş, çamur ile sıvanmış ve halk arasında Hayat kapısı (evin bahçesi olan hayata giriş kapısı) diye adı bilinen, Dervaze Hayat kapısı, bazen de yöre şivesine göre Darbaza hayat kapısı denilen ve maalesef günümüze örneği nerdeyse hiç kalmayan, resmini bulmaya çalıştığımız, elde olan örneklerden farklı yapılış şekli olan, bir çoğumuzun 50 yıl öncesinde hatırladığı iki büyük bir küçük iç kapısından oluşan kapı.
1970’li yıllara kadar benim gördüklerim vardı. Amcazademizin Karakoyunlu’da ki evinin önünde Darbaza hayat kapısı bulunmaktaydı.
Eski fakat yılları devirmiş Dervaze / Darbaza kapılar 4 mt yüksekliğinde iki parçadan oluşurdu. Üst tarafı oval biçimde tahtaları kesilmiş olan kapının genelde sağ tarafından insanların geçmesi için ev kapısından biraz daha küçük (balaca) iç kapısı olurdu. Bu kapıda yine arkadan küçük karga burunlu reze ile veya sürgülü demir ile kilitlenirdi.
Büyükbaş hayvanlar, at arabaları (daşga), dört tekerlekli ağaçtan yapılmış öküz arabası, son zamanlarda traktör, koyun sürüsü, hayır ve şer işler olduğunda iki kapılı (iki tağlı) darbaza kapı açılırdı, işler bittikten sonra genelde arkadan uzunca bir ağzı karga burunlu geçme reze demir ile kapalı tutulurdu. Tahtadan yapılmış Darbaza Hayat kapısı üzerinde kendinden oymalı süsler bulunurdu. İşlemeli olmayan, düz olanları da vardı.
Darbaza Hayat Kapısında demir çiviyle kapıya sabitlenmiş demir tokmak ve demirden altlığı (zil yerine) bulunurdu.
Bazı bahçesi büyük olan ev sahipleri, evlerinin ön tarafını hayat denilen bir alan olarak ahırının da bulunduğu yer olarak bulundururdu. Meyve ağaçlarıyla yaptığı arka bahçeyi korumaya alır hayvanların zarar vermesini önlerdi. Bahçeye gidiş geliş amaçlıda (dal gapı), yani arka kapı dedikleri bir insanın kullanabileceği, aynen ön kapıda olduğu gibi küçük (balaca) kapı bırakırlardı.
Darbaza hayat kapısıyla ilgili bir Ata sözümüz şöyleydi; "Deveçiynen gohum olanın dervazesi/darbazası geniş olar"
Bu Azerbaycan atasözünden şunu anlıyoruz ki, geniş aileyle dünür olduğunda çevreside kalabalık olacağından, bildiğimiz gibi eski yük taşıma ve insanların binme işi için kullandığı genelde deve olduğundan, deveyle gelecekleri için, kocaman devenin geçebileceği şekilde hayat kapısı olmalı. Bu kapıda dervaze/ darbaza ismiyle bildiğimiz hayat kapısıdır. Hayatın, yaşanılan mekanın ilk giriş güvenlik noktası.
Darbaza*/Dervaze* hayat kapısı çok önem arz ettiği için kaliteli ağaçlardan imal edilmiş, demir kemerlerle iki yada üç yerden desteklenmiş, yan duvarlar yerine güçlü keran (kalın ağaç) bağlantı sütunu olarak dikilmiş ya da hayat kapısının iki kenarına taştan sütun yapılarak bağlantılar konularak bu taş sütunlara demir bağlantılarla sağlamlaştırılmış kale kapısı gibi yapılmış olurdu.
Şehir merkezlerinde ise genelde ölçüleri daha küçük, işlemeli, boyalı, büyük kapı yanında ayrı giriş kapısı olduğu, bazen de tek kapı ile hayat kapısından avluya girildiği görülmektedir.
Darbaza:Büyük binalarda giriş kapısı TDK.
Dervaze (Farsca); Kale ve bina giriş kapısı

Tweet